شاهنامه یکی از برجسته‌ترین سروده‌های حماسی جهان است که نزدیک به ۵۰هزار بیت دارد و توسط حکیم ابوالقاسم فردوسی سروده شده است و سرایش آن دست‌کم ۳۰سال زمان برده است. برخی از خوانندگان ایرانی این اثر بزرگ را به زبان فارسی و گویش‌های متفاوت بازخوانی کرده‌اند.
۲۵ اردیبهشت ماه بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی، سراینده‌ی شاهنامه، بزرگ‌ترین کتاب به زبان پارسی است که در همه جای جهان مورد توجه قرار گرفته و به بسیاری از زبان‌های زنده‌ی جهان برگردان شده است.
در این گزارش به زندگی‌نامه‌ی برخی از خوانندگانی که سروده‌های فردوسی را مورد توجه قرار داده و بازخوانی کرده‌اند، پرداخته‌ایم.
همایون شجریان
همایون شجریان در ۳۱ اردیبهشت ۱۳۵۴ در تهران در خانواده‌ای سرشار از موسیقی متولد شد. وی فرزند محمدرضا شجریان است و از کودکی علاقه به موسیقی و ریتم در او نمایان بود تا آن که با تشخیص پدر نزد ناصر فرهنگ‌فر به فراگیری تکنیک و شناخت ریتم که اساس موسیقی است پرداخت و چند سالی هم آموختن را نزد جمشید محبی ادامه داد. از ۱۰سالگی به همراه خواهرانش نزد پدر آواز را شروع کرد و در دوران بلوغ روزانه تکنیک آواز و صداسازی را به‌صورت فشرده فراگرفت. در همان زمان به هنرستان موسیقی رفت و کمانچه را به عنوان ساز تخصصی خود انتخاب کرد و در خارج از هنرستان به ادامه‌ی فراگیری آن نزد اردشیر کامکار و آشنایی با تار و سنتور به صورت گوشی پرداخت.
او از سال ۱۳۷۰ به‌همراه محمدرضا شجریان در کنسرت‌های آمریکا، اروپا و ایران (با تنبک) همراهی کرد و از ۱۳۷۸ به بعد در صحنه‌ی کنسرت‌ها به هم‌خوانی با پدرش پرداخت. اولین اثر با حضور او «یاد ایام» نام دارد که در آن اثر همایون شجریان تنبک نوازی را بر عهده داشته‌است. همایون شجریان کنسرت‌های بسیاری را با بزرگان موسیقی اجرا کرده و آثار زیادی را به همراه آنان در ایران و جهان منتشر کرده‌است که می‌توان به آلبوم کنسرت‌های «بی تو به‌سر نمی‌شود» و «فریاد» اشاره کرد که هردو اثر در سال‌های ۲۰۰۳ و ۲۰۰۵ نامزد دریافت جایزه گرمی شدند.
همایون شجریان تا سال ۱۳۸۸ پدرش را در اجراها همراهی می‌کرد. این دو مدت زمانی عضو گروه آوا بودند و در این دوران دو آلبوم غوغای عشق‌بازان و کنسرت محمدرضا شجریان و گروه آوا اجرا و به بازار عرضه شدند.
«سی» کاری از همایون شجریان و سهراب پورناظری، بر اساس سه داستان معروف «زال و رودابه» با موضوعیت عشق، «رستم و اسفندیار» با محوریت آزادی و «رستم و سهراب» با محوریت تقابل عشق و میهن، از مجموعه داستان‌های شاهنامه در مجموعه‌ی فرهنگی- هنری کاخ سعدآباد روی صحنه رفت. موسیقی این اثر برگرفته از موسیقی نواحی سنتی و معاصر ایران است و در بخش‌هایی موسیقی کلاسیک غربی را نیز خواهیم شنید.
همایون شجریان در خصوص این پروژه بیان کرد: نقطه مرکزی این اثر شاهنامه است و می‌خواهیم با برداشت امروزی از شاهنامه‌ی فردوسی، مخاطبانی از نسل‌های مختلف داشته باشیم تا با این گنجینه‌ی ارزشمند آشنا شویم.
خداوندان اسرار هجدهمین آلبوم موسیقی همایون شجریان به حساب می‌آید که به عنوان خواننده اصلی در آن حضور دارد و بعد از تجربه موفق و جهانی «مستور و مست» یک اثر پنج قسمت است که به صورت صوتی و تصویری و یک مستند به نام «آن‌سوی آیینه‌ها» به کارگردانی رخشان بنی اعتماد عرضه خواهد شد. «خداوندان اسرار» شامل دو بخش است. در بخش اول آن ساز و آوازی بداهه در مقام اصفهان با اشعاری از مولوی اجرا شده و بخش دوم شامل روایتی با نام «رهایی» در سه پرده «مهتاب، خداوندان اسرار، جانی و صد آه» روی اشعاری از خیام، مولوی و حافظ است.
شهرام ناظری
شهرام ناظری متولد ۲۹ بهمن ۱۳۲۸ در کرمانشاه[ خواننده، موسیقی‌دان و آهنگ‌ساز موسیقی اصیل ایرانی است. شهرام ناظری در بیشتر آثار خود از شعرهای مولانا بهره برده‌است و طی ۳۰ سال فعالیتِ هنری، توانسته سبک جدیدی از موسیقی را که آمیخته به ادبیات حماسی و عرفانی ایران است به وجود آورَد. ناظری، علاوه بر بهره‌گیری از شعرهای مولوی در زمینه‌ی استفاده و استوارسازی شعر معاصر پارسی بر روی موسیقی سنتی ایرانی نیز پیشرو بوده است. علاوه بر این‌ها شهرام ناظری از اولین کسانی‌ست که با استفاده از موسیقی مقامی، اشعار شاهنامه‌ی فردوسی را اجرا کرده‌است.
شهرام ناظری در دهه هشتاد خورشیدی به پژوهش و مسیریابی برای آرایه موسیقی نوین پرداخت. پژوهش بر نحوه اجرای شاهنامه فردوسی و پروژه‌ی مولوی در سال جهانی مولانا از فعالیت‌های وی در این سال‌ها است. وی در این سال‌ها چندین آلبوم دیگر منتشر کرد که آثار آواز اساطیر، لیلی و مجنون، لولیان، مولویه (شور رومی) و سفر عسرت از آن جمله هستند.
آلبوم درفش کاویانی، کاوه آهنگر به آهنگ‌سازی فرید الهامی و اجرای گروه فردوسی که به زودی منتشر خواهد شد مربوط به اجرای شاهنامه اثر حکیم ابوالقاسم فردوسی می‌باشد و مانند بسیاری از آثار شهرام ناظری تنبور محور می‌باشد.
یکی از ویژگی‌های بارز شهرام ناظری نسبت به خوانندگان هم‌عصرش توجه ویژه‌ی وی به اسطوره‌ها و تحقیق و جست‌وجو در خصوص لحن‌های حماسی گمشده‌ی آواز ایرانی است. ناظری آلبوم‌ها و اجراهایی از اشعار شاهنامه کردی و شاهنامه فردوسی دارد. وی نخستین خواننده‌ای است که برای شاهنامه‌خوانی، پژوهشی چندین‌ساله انجام داد و در آمریکا، فرانسه و تونس اجراهای صحنه‌ایِ شاهنامه‌خوانی داشت.
ناظری شاهنامه را در سه بستر ارائه می‌دهد؛ اجرای شاهنامه و ارائه‌ی آن با موسیقی مقامی، برگرفته از فضای فکری و قومیتهای ایرانی؛ این نوع، در آکادمی کارتاژ تونس که یک شهر تاریخی با پیشینه‌ی چهار هزارساله است و همچنین در جشنواره‌ی سن فلوران فرانسه اجرا شده‌است.
اجرای شاهنامه با ارکستر بزرگ کلامی بر مبنای موسیقی دستگاهی؛ در این بخش ناظری به همراه کیوان ساکت بر روی شاهنامه کار کرده است.
برداشت سوم اجرای شاهنامه با گروه اینترنشنال در نیویورک با همراهی حافظ ناظری است که نمونه آن در سال ۲۰۱۰ در سالن کارنگی هال نیویورک اجرا شده است.
شهرام ناظری با تلاش‌ها و اجراهایی که تاکنون داشته‌است راه را برای شاهنامه‌خوانی خوانندگان جوان هموار کرده است. از آلبوم‌هایی که بر اساس اشعار شاهنامه اجرا شده‌اند می‌توان به آلبوم درفش کاویانی، کاوه‌ی آهنگر اشاره کرد.
شهرام ناظری از آغاز دهه پنجاه در سطحِ کشوریِ ایران به عنوان یک هنرمند شناخته شد و نخستین آلبوم‌هایش به صورتِ آلبوم‌های مشترک با محمدرضا شجریان با محتوای میهنی و مضامینی نظیر آزادی‌خواهی در اواخر دهه پنجاه توسط کانون چاووش منتشر شد و از آثار کانون چاووش، تصنیف‌های «ایران ای سرای امید» ساخته‌ی محمدرضا لطفی که توسط هم شجریان و هم ناظری خوانده شد، و «آزادی» باصدای ناظری و «همراه شو عزیز» باصدای شجریان، به شهرت بالا در سطح کشوری و سراسری رسیدند.
در تمام طول نیمه‌ی دوم قرن ۱۳۰۰ خورشیدی، محمدرضا شجریان و شهرام ناظری به عنوان دو هنرمندِ اصلی و محبوبِ ایرانیان شناخته می‌شوند و برای اکثریت قاطع ایرانیان، موسیقی ایرانی مترادف با نام شجریان و ناظری و سپس افراد دیگر است. این دو، مهم‌ترین هنرمندانِ موسیقیِ ایرانی‌اند که شهرت جهانی دارند. ناظری در سال ۲۰۰۷، از سوی دولت فرانسه نشان لژیون دونور و در سال ۲۰۱۴ «نشان شوالیه ملی لیاقت» فرانسه به او اهدا شد.
منابع
حرفی تازه درباره‌ی «وطن»
زندگی‌نامه شهرام ناظری
