یکی از تغییر نام‌های خیابان‌ها در مشهد، کوچه «آرام» را به نام شخصی تغییر داده که اطلاعاتی از او در دسترس نیست.
مقابل خیابان اندرزگوی ۱۰ مشهد، نمای آجری شده بازاری به نام «سرشور» و پس از آن محله سرشور قرار دارد؛ محله‌ای که از قدیمی‌ترین و با اصالت‌ترین محله‌هاست و چون در قدیم بیشتر ساکنان محله بازاری بودند و مشاغل روستایی کمتر در آنجا به چشم می‌خورد، شهیرترین محله مشهد نیز محسوب می‌شده است.
وارد محله می‌شوم. می‌دانم کوچه شهید آرام همان سرشور ۲۸ است؛ اما تصمیم می‌گیرم از اهالی محله نشانی کوچه را بپرسم. به نخستین مغازه‌ای که می‌رسم، می‌پرسم کوچه شهید آرام کجاست؟ صاحب مغازه خیلی سریع و خشک جواب می‌دهد: «کوچه شهید آرام نداریم؛ اما کوچه آرام، سرشور ۲۸ است». از چند مغازه‌دار و عابر دیگر هم همین سؤال را می‌پرسم و تمام جواب‌ها همانی است که نفر نخست با صراحت تمام به من گفته بود؛ «شهید آرام نداریم!». کمی جلوتر از عابری سراغ قدیمی‌های محله را می‌گیرم. مغازه اتوشویی را که درست روبه‌روی سرشور ۲۸ قرار دارد، نشان می‌دهد و می‌گوید: «آن‌ها از زمان تولد در این محله بوده‌اند». به سمت مغازه می‌روم. چند پیرمرد مشغول صحبت هستند. از آن‌ها می‌پرسم «کوچه شهید آرام کجاست؟» یکی از آن‌ها جواب می‌دهد: «شهید آرام نه، کوچه آرام. همین روبه‌روی مغازه است.» به او می‌گویم: «روی تابلو نوشته سرشور ۲۸، کوچه شهید آرام.» تعجب می‌کند. انگار نخستین بار است این را می‌شنود. همان طور متعجب رو به من می‌گوید: «شهید آرام؟ مطمئنی دخترم؟ عجیب است. چنین چیزی را تا به حال ندیدم». این جمله را با تأکید می‌گوید و از حالت چهره‌اش پیداست حتی صاحب این نام را نمی‌شناسد.
این کوچه از زمان ناصرالدین‌شاه به نام «آرام» بوده است
فرصت گفت‌وگو با پیرمردهایی را که چند نسل در این محله ساکن بوده‌اند، غنیمت می‌شمارم و می‌پرسم: «چرا اسم این کوچه آرام است؟» پیرمردی که سنش از بقیه بیشتر است و گویا سابقه بیشتری هم در این محله دارد، با شوخی و لهجه شیرین مشهدی جواب می‌دهد: «چِمِدِنُم دخترم، لابد چون ای کوچه نه خامه و نه پخته، آروم آرومه!» سپس با خنده‌ای ادامه می‌دهد: «البته اگر راستش را بخواهی، این کوچه در اسناد و نقشه‌های باقیمانده مشهد از زمان ناصرالدین‌شاه قاجار به همین نام بوده و چون در قسمت جنوبی محله قرار داشته و رفت و آمد زیادی نداشته، به «آرام» معروف شده است. متوجه نشدم کی نام اینجا را شهید آرام گذاشتند. البته چندین خانه جلوتر آیت‌اللهی خانه داشت که اسمش آرام بود و پسرش هم همان اوایل انقلاب شهید شد؛ اما ربطی به این کوچه ندارد و آن‌ها سال‌هاست رفته‌اند و حتی پیش‌تر از اینکه به این محله بیایند هم همان‌طور که گفتم، این کوچه اسمش آرام بوده و الان این تغییر نام کوچه را از شما می‌شنوم». تقریباً بقیه قدیمی‌ها هم همین نظر را دارند و معتقد هستند این یک نام هویتی و تاریخی است و اصلاً شهیدی به نام آرام در این کوچه زندگی نمی‌کرد.
ادعای عضو شورای شهر مشهد؛ نام شهید از کوچه آرام طی زمان حذف شده بود!
اگر سعی کنیم تغییر نام خیابان‌ها را همان گونه که برخی مسئولان یک اقدام پرتکرار فرهنگی می‌شمارند، امری فرهنگی بدانیم، نقد جدی آن است که حتی برای همین اقدام فرهنگی پرتکرار هم هیچ پیوست فرهنگی درنظر گرفته نمی‌شود و همان گونه که تا امروز طبق عهدی نانوشته نه «تقی‌آباد»، دکتر شریعتی شده، نه «میثاق» آیت‌الله هاشمی رفسنجانی و نه «شهید کلانتری» شهید قاسم سلیمانی، در کوچه و خیابان‌های دیگر شهر هم وقتی خواسته مردم منطبق بر این تغییر نام‌ها نباشد، پذیرفته نیست؛ اما درباره کوچه آرام قدیم و شهید آرام جدید ابهام بزرگ‌تر این است که چنین شهیدی ساکن این محله نیست. پس چرا به نام این کوچه «شهید» اضافه شده است؟ پرسشی که برای پاسخش به سراغ رئیس کمیسیون فرهنگی، اجتماعی، زیارت، گردشگری و رسانه شورای شهر مشهد می‌روم.
با وجود پیگیری‌های بسیار، موفق به مصاحبه با حجت‌الاسلام حسن منصوریان نمی‌شوم؛ اما به صورت مکتوب و با واسطه، پاسخی برای پرسش‌های ارسال شده می‌دهد که در آن عنوان می‌کند: «موضوع ساماندهی محله سرشور پس از بررسی‌هایی که در کمیته نام‌گذاری شهرداری مشهد مصوب شده، این است که از درخواست شروع می‌شود. کمیته نام‌گذاری اجتماعی محلات یا دفاتر تسهیل‌گری این فرایند را شروع می‌کنند و تقاضای مردمی هم برای ساماندهی شماره‌بندی‌ها و اسم‌های کوچه‌ها وجود دارد. چون بافت تاریخی فرعی‌ها از بین رفته و شماره‌ها به هم خورده، نیاز به به‌روزرسانی شماره‌ها و اسامی است. این تقاضاها از سوی دفاتر تسهیل‌گری، شورای اجتماعی محلات یا ساکنان، هتل‌ها و مغازه‌هاست که می‌خواهند کار چاپ را انجام دهند».
برخلاف مردم محله که روایت دیگری از دلایل مربوط به اسم محله دارند، این عضو شورای شهر مشهد مقدس مدعی می‌شود: در مورد شهید آرام هم همین موضوع (درخواست مردمی) اتفاق افتاد. خانواده «شهید حسن آرام» سال‌ها در آن منطقه زندگی کردند از طرفی گزارش‌ها نشان می‌دهد در برخی معابر نام شهید حذف شده و فقط اسم خود شهید باقی مانده است. این موجب شده نام کوچه به «آرام» مشهور شود، در حالی که نام اصلی مصوب به نام «شهید آرام» بوده است.
وی تأکید می‌کند: هدف اصلی، حفظ هویت تاریخی و ارزش‌های انقلاب اسلامی و نام شهداست. هر جا نام شهید حذف شده باشد، با همکاری اعضای محترم، نام شهید را بازمی‌گردانیم و به این کلمه شهادت افتخار می‌کنیم.
با شنیدن صحبت‌های منصوریان به سابقه اخبار درباره این محله در اینترنت مراجعه می‌کنم؛ اما نشانه‌ای از شهید حسن آرام نمی‌یابم. پس برای یافتن اطلاعات دقیق‌تر با اداره کل بنیاد شهید و امور ایثارگران خراسان رضوی ارتباط می‌گیرم تا ببینم ما چند شهید آرام در مشهد داریم؛ اما در پایگاه اطلاعات شهدای این اداره نیز تنها شهیدی که پیدا می‌شود «حسین آرام» است و یکی از کوچه‌های خیابان عبدالمطلب به نام این شهید عزیز مزین شده است. البته اگر طبق صحبت رئیس کمیسیون فرهنگی، اجتماعی، زیارت، گردشگری و رسانه شورای شهر مشهد نام خیابان آرام قدیم و شهید آرام جدید «حسن» است، چرا نام کوچک این شهید بر تابلو نام‌گذاری شده خیابان دیده نمی‌شود و اثری از شهیدی با این نام کوچک در پایگاه اطلاعات شهدای اداره کل بنیاد شهید و امور ایثارگران خراسان رضوی یافت نمی‌شود؟ اگر به اشتباه بیان کرده و منظور این مسئول فرهنگی، شهید حسین آرام بوده که باز هم خیابانی به نام ایشان در این شهر از گذشته وجود داشته است!
یک شائبه درباره کوچه شهید آرام
داستان تغییر نام‌های هویتی در مشهد چند سال است برای برخی محلات مشکل ایجاد کرده و اغلب سبب شده نارضایتی نسبت به مصوبات شورای شهر در خصوص تغییر نام معابر ایجاد شود. شاید همین مسئله موجب شده آدم‌های ساکن کوچه‌پسکوچه‌های قدیمی که با نام‌های تاریخی زندگی می‌کنند، به این فکر بیفتند که برای حفظ نام معابرشان چاره‌ای بیندیشند. می‌دانم مرسوم و معمول این است که در معابر مختلف، کوچه‌های فرعی به نام شهدا نام‌گذاری شود؛ اما این امر نباید موجب شود در برخی محلات میان نام شهید و نام محله دوگانگی پیش بیاید و با دو اسم خوانده شود. شائبه‌ای درباره کوچه آرام وجود دارد که برخی می‌خواسته‌اند در تغییر نام‌های سریالی خیابان‌ها در مشهد، نام این کوچه حفظ شود. پس تصمیم گرفته‌اند واژه شهید به ابتدای آن اضافه شود تا نام و هویت تاریخی این کوچه از گزند تغییر در امان بماند؛ ولی این ماجرا نه زیبنده شهداست که بدون تحقیق این واژه بر معبری گذاشته شود و نه شایسته مسئولان فرهنگی شهر که بدون بررسی دقیق با تغییر نام یک خیابان موافقت و آن را اجرایی کنند و امیدوارم این شائبه صحت نداشته باشد؛ اما همچنان تغییر نام این خیابان ابهام دارد.
با بررسی و شنیدن صحبت‌های اهالی محله، به این فکر می‌کنم که اعضای شورای شهر مشهد چه میزان به مفهوم هویت توجه دارند؟ آیا برای تغییر نام کوچه‌ها و معابر به اسناد و تاریخ شهر مراجعه می‌کنند؟ آیا کار فرهنگی برای پذیرش مردم انجام داده‌اند؟ آیا فرایند تغییر نام کوچه‌ها شامل مشورت با مردم محلی و کسب و کارهای آن منطقه بوده است؟ این‌ها پرسش‌هایی است که هنوز جوابی برای آن نیافته‌ام.
